W 79 rocznicę wywózki i zagłady wasilkowskich Żydów w Treblince mieszkańcy, społecznicy, uczniowie wasilkowskich szkół i historycy – w sumie blisko sto osób – uczcili pamięć swoich dawnych sąsiadów. Już po raz drugi odczytano także nazwiska rodzin – tych, których udało się ustalić. Ze społeczności żydowskiej, która przed II wojną światową stanowiła trzecią część mieszkańców – nie przeżył nikt.
We wtorek, 16 listopada 2021 r. na cmentarzu żydowskim przy ul. Słowackiego w Wasilkowie odbyła się uroczystość upamiętniająca żydowskich mieszkańców Wasilkowa zamordowanych w obozie zagłady Treblinka w listopadzie 1942 r.
Jak relacjonował w czasie uroczystości historyk, wasilkowianin – dr hab. Artur Markowski – 2 listopada 1942 roku na polecenie władz niemieckich zostały wystawione furmanki na ulicy Białostockiej i części ul. Kościelnej w Wasilkowie. Kobiety, dzieci, starcy – wszyscy żydowscy mieszkańcy zostali przewiezieni do obozu przejściowego w koszarach, a stamtąd w bydlęcych wagonach wysypanych wapnem udali się w ostatnią podróż do Treblinki. Ta podróż trwała kilka godzin. Nie wszyscy przeżyli już samą podróż. Na miejscu czekało już kilkudziesięciu esesmanów i kilkuset strażników ukraińskich. Rozdzielono kobiety od mężczyzn, golono im głowy, kazano rozebrać się do naga. Przepędzano do komory gazowej i zabijano spalinami z czołgu. Ciała najpierw zakopywano, a potem – palono. Nikt z Żydów wasilkowskich nie przeżył. W ciągu dwóch godzin zginęła cała żydowska gmina Wasilkowa.
– Jak mogło do tego dojść, do tej straszliwej zabrodni? Przecież w samej Treblince zabito 800 tys. ludzi w ciągu roku. Od czego to się zaczęło? To się zaczęło od słów. Nie od wyszkolenia super zabójców – ale od mówienia, od niechęci: ty jesteś inny, niedobry. Od słów, które zostały błyskawicznie przejęte przez polityków nazistowskich. To nie naziści wymyślili antysemityzm, oni to przejęli i doprowadzili do ludobójstwa – mówił w swoim wystąpieniu Artur Markowski. – Najpierw były słowa, potem prawo. W końcu przyszła wojna i naziści zaczęli krok po kroku realizować swój plan. Były getta i propaganda, że to nie są właściwe ludzie. I jak trudno zabić człowieka, jak łatwo zabić kogoś, kto człowieczeństwa został pozbawiony. Zagłada została zrealizowana przez zwykłych ludzi. To nie byli mordercy, super wyszkoleni specy. Przyjrzałem się kim byli ludzie z SS Oberkommando Treblinka: kucharz, młynarz, górnik, krawiec – to są ich zawody. Oni w pewnych okolicznościach zaczęli zabijać. Tylko za to, że prawo wykluczyło ludzi których uznano za Żydów.
Samorząd Wasilkowa reprezentowała Dominika Jocz, zastępca burmistrza.
– Cieszę się, że w tych uroczystościach bierze udział i młodzież. To daje nadzieje, że pamięć o dawnych wasilkowskich mieszkańcach przetrwa. O ludziach, którzy tutaj mieszkali, przeżywali swoje wzloty i upadki – podkreślała w czasie swojego wystąpienia Dominika Jocz. – I mam tylko nadzieję, że nigdy więcej takie tragedie nie dotkną ani naszej społeczności, ani żadnej innej.
__________________
Lista nazwisk rodzin żydowskich mieszkających przed wojną w Wasilkowie jest niepełna i przygotowana na podstawie bazy danych Instytutu Yad Vashem. Warto przy tym uzmysłowić sobie, że czasem wiele rodzin wasilkowskich Żydów nosiło to samo nazwisko. Kobiety, mężczyźni, seniorzy i dzieci, rodziny:
Abramowów
Aleszkowskich
Amdurskich
Bachrachów
Barikanów
Batkowskich
Batłajów
Berków
Berkowiczów
Bernikerów
Biberów
Blumenblatów
Burszteinów
Czapników
Czernichowskich
Drejerów
Falków
Farberów
Ferensztejnów
Fiszerów
Flusztejnów
Gelberdów
Genedeków
Goldów
Goldbergów
Goldmanów
Gorfejnów
Gotlibów
Gruszkinów
Gurwiczów
Gutmanów
Halpernów
Hosańskich
Iczkesów
Inkerów
Jenczmienników
Joireszów
Judowskich
Jurowickich
Kaganów
Kaleków
Kalińskich
Kamieniów
Kanackich
Kane
Kapłanów
Katzów
Kawenokich
Khanów
Khonów
Klaczkesów
Kociaków
Kocierzyńskich
Koganów
Kohenów
Kotonów
Krawczyków
Krawców
Kreczmerów
Kryńskich
Kuryńskich
Lenczynerów
Lewarów
Lewinów
Lipińskich
Lipszteinów
Lipszyców
Litwinów
Łapińskich
Łosickich
Malerów
Markusów
Mazurów
Mendelewiczów
Mendelkernów
Mielnickich
Moedów
Mosiądzów
Nicbergów
Pekaloków
Perelsztejnów
Perlmanów
Pilszczyków
Pitluków
Płońskich
Ponimońskich
Puchów
Rabinowiczów
Rapów
Rapoportów
Ratowieckich
Rogowskich
Rubenów
Rubinów
Rudich
Serejskich
Smolierów
Sokołowiczów
Spektorów
Sroluszów
Stammów
Stawiskerów
Studziankerów
Sudów
Szapiro
Szejtlisów
Szkorbutów
Szlachterów
Szmuklerów
Sznajderów
Sznejerów
Sztabińskich
Sztarafuksów
Sztejnów
Sztejnbergów
Szternfeldów
Szusterów
Szwarców
Szwarcbuchów
Trochimowskich
Tykockich
Wajsów
Walerów
Wilczków
Winików
Wonsowerów
Zadworańskich
Zalmanów
Zbarów